ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΔΟΣΙΑ: ΕΦΙΑΛΤΗΣ-ΙΟΥΔΑΣ-ΠΗΛΙΟΣ ΓΟΥΣΗΣ

Προδοσία

 

Την προδοσία τη συναντάμε στη θρησκεία (βλέπε Εύα-Ιούδας), στην ιστορία (βλέπε Εφιάλτης-Πήλιος Γούσης) στον κινηματογράφο (ο Αρτέμης Μάτσας έχει κάνει θραύση), στην προσωπική ζωή του καθενός. Αναμφίβολα οι πιο γνωστοί προδότες είναι οι παρακάτω:

ΤΑ ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ (ΚΛΙΣΗ ΤΟΥΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ)

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

— Ἔστι κατὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἐς Ἀθήνας ἐκ Φαληροῦ νεὼς Ἥρας.
— Ὁ δῆμος ὑπόχρεως τῶν πλουσίων ἦν.

Οι υπογραμμισμένοι τύποι ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερόκλιτων ονομάτων, που έχουν καταλήξεις -ως -ων αντί -ος-. Τα ονόματα αυτά, ουσιαστικά και επίθετα, συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο και γι’ αυτό ονομάζονται αττικόκλιτα. Κλίνονται σύμφωνα με τους ακόλουθους πίνακες (βλ. και § 101-102 και § 166-167 της Γ.ΑΕ.)

Ι. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Ενικός αριθμός
	(θ. νεω-)		(θ. Μενελεω-)	(θ. ἁλω-)		(θ. ἀνώγεω-)
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	νεὼς νεὼ νεῲ νεὼν νεὼς	Μενέλεως Μενέλεω Μενέλεῳ Μενέλεων Μενέλεω	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ἅλως (=αλώνι) ἅλω ἅλῳ ἅλω(ν) ἅλως	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	ἀνώγεων ἀνώγεω ἀνώγεῳ ἀνώγεων ἀνώγεων

Πληθυντικός αριθμός
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	νεῲ νεῲν νεῲς νεῲς νεῲ	— — — —	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ἅλῳ ἅλων ἅλῳς ἅλως ἅλῳ	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	ἀνώγεω ἀνώγεων ἀνώγεῳς ἀνώγεω ἀνώγεω

II. ΕΠΙΘΕΤΑ

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

(θ.ἱλεω-)

Ον.

ὁ

ἡ

ἵλεως

τὸ

ἵλεων

οἱ

αἱ

ἵλεω

τὰ

ἵλεα

Γεν.

τοῦ

τῆς

ἵλεως

τοῦ

ἵλεω

τῶν

ἵλεων

τῶν

ἵλεων

Δοτ.

τῷ

τῇ

ἵλεῳ

τῷ

ἵλεῳ

τοῖς

ταῖς

ἵλεῳς

τοῖς

ἵλεῳς

Αιτ.

τὸν

τὴν

ἵλεων

τὸ

ἵλεων

τοὺς

τὰς

ἵλεως

τὰ

ἵλεα

Κλητ.

ὦ

ἵλεως

ὦ

ἵλεων

ὦ

ἵλεῳ

ὦ

ἵλεα

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τα αττικόκλιτα ουσιαστικά          

α) έχουν ω στις καταλήξεις όλων των πτώσεων. Υπάρχει ι υπογεγραμμένο όπου η αντίστοιχη κατάληξη των απλών δευτεροκλίτων ουσιαστικών έχει ι (τῷ νεῲ [τῷ ναῷ], οἱ νεῲ [οἱ ναοί])·
β) έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική·
γ) τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπου και όπως η ονομαστική ενικού (ὁ νεώς, τοῦ νεὼ - ὁ Μενέλεως, τοῦ Μενέλεω - ὁ ταῶς, του ταῶ)·
δ) σε μερικές περιπτώσεις σχηματίζουν την αιτιατική ενικού χωρίς το τελικό ν (τον Ἄθω, τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὴν Κῶ, τὸν Μίνω).

Τα αττικόκλιτα επίθετα

α) είναι δικατάληκτα (ὁ, ἡ ὑπόχρεως, τὸ ὑπόχρεων - ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων)· τρικατάληκτο είναι μόνο το επίθετοπλέως - πλέα – πλέων·
β) στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού του ουδετέρου έχουν κατάληξη -α, όπως τα ουδέτερα των κοινών δευτεροκλίτων επιθέτων (τὰ ἔμπλεα / τὰ δίκαια).

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να αναγνωρίσετε τους τύπους των αττικόκλιτων ουσιαστικών και επιθέτων στις παρακάτω προτάσεις:

α) Ἔστιν Ἀντίοχος τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, γενόμενος ἐκ Μήδας Ἡρακλεῖ τῆς Φύλαντος, καὶ τρίτος Αἴας ὁ Τελαμῶνος, ἐκ δὲ Ἀθηναίων Λεώς.
β) Ἅμα τῇ ἕῳ (= αυγή) οἱ Βοιωτοί παρῆσαν.
γ) Σκότους ἀνάπλεως (= γεμάτα) ἔχει τοὺς ὀφθαλμούς.
δ) Κοινῇ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον.
ε) Πολλῶν γὰρ ὑμῖν ἄξιος Τρυγαῖος Ἁθμονεὺς ἐγώ, δεινῶν ἀπαλλάξας πόνων τὸν δημότην καὶ τὸν γεωργικὸν λεών, Ὑπέρβολόν τε παύσας.
στ) Πρὸ τοῦ νεὼ τὸν μὲν Ἀπόλλωνα Λεωχάρης, ὃν δὲ καλοῦσιν Ἀλεξίκακον Κάλαμις ἐποίησε.

  Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον σωστό τύπο του αττικόκλιτου επιθέτου ή ουσιαστικού που δίνεται σε παρένθεση:

α) Τότε στρατεύουσιν ἐς Ἄφιδναν οἱ ................. παῖδες. (Τυνδάρεως)
β) Οἱ θεοί, οἷς ἄν ὦσιν …………… , σημαίνουσι. (ἵλεως)
γ) Οἱ Πελοποννήσιοι ἀναγαγόμενοι (= απέπλευσαν) ἅμα ………… ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς. (ἕως)
δ) Τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ ……………… ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. (λεπτόγεως = άγονος)
ε) Πρὸς τὸν πόλεμον μάλιστα βλέπομεν Λυκοῦργόν τε καὶ ………….. τίθεσθαι τὰ νόμιμα (= νομοθετούν). (Μίνως)
στ) Τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ …………… ἐς τὴν Μεσσήνην, οἱ Ἀθηναῖοι ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν (= χάνουν). (κάλως = σκοινί, παλαμάρι)

ΑΠΡΟΣΩΠΑ ΡΗΜΑΤΑ, ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ, ΑΠΡΟΣΩΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

Απρόσωπα ονομάζονται τα ρήματα που χρησιμοποιούνται στο γ' ενικό πρόσωπο και δε δέχονται ως υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα.

Από αυτά μερικά τα συναντάμε μόνο ως απρόσωπα:

χρή [(= πρέπει, είναι αναγκαίο, χρειάζεται, είναι δυνατό - πιθανό) πρτ. ἐχρῆν και χρῆν, μελ. χρήσει, αόρ.ἔχρησε], δεῖ (= πρέπει, είναι ανάγκη, αρμόζει), μέλλει (= πρόκειται, είναι πιθανό, είναι ορισμένο), ἔξεστι (= είναι δυνατό, επιτρέπεται, μπορεί)

ενώ τα περισσότερα προέρχονται από προσωπικά ρήματα, ενεργητικά ή παθητικά:

ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ (= είναι αρκετό), δοκεῖ (= φαίνεται καλό, αποφασίζεται), ἔστι - ἔνεστι - πάρεστι (= είναι δυνατό), ἐγχωρεῖ (= επιτρέπεται), ἐνδέχεται, λέγεται, νομίζεται, ὁμολογεῖται, πρέπει, προσήκει (= αρμόζει, ταιριάζει), συμβαίνει, συμφέρει, φαίνεται

Απρόσωπες εκφράσεις είναι οι περιφράσεις που σχηματίζονται:

α) από το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το Στα ν.ε., όπως είδαμε παραπάνω, το απρόσωπο ρήμα έχει ως υποκείμενο μια πρόταση, π.χ.

Πρέπει	να μιλήσω
απρ. ρήμα
ποιο πρέπει;	υποκείμενο

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στα αρχαία ελληνικά, δηλ. το υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος είναι πρόταση· μπορεί όμως να είναι και απαρέμφατο. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές είναι απαρέμφατο. Το προηγούμενο παράδειγμα, αν το λέγαμε στα αρχαία ελληνικά θα λέγαμε:

ν.ε.	Πρέπει	να μιλήσω
α.ε.	Δεῖ	ὀμιλεῖν
	απρ. ρήμα
	ποιο πρέπει;	υποκείμενο

Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι το απρόσωπο ρήμα στα αρχαία ελληνικά έχει ως υποκείμενο:

α) άναρθρο απαρέμφατο

ὁ νομοθέτης ἀπέδειξεν οὓς χρὴ δημηγορεῖν καὶ οὓς οὐ δεῖ λέγειν ἐν τῷ δήμῳ

(= ο νομοθέτης όρισε ποιοι μπορούν να μιλούν και ποιοι δεν πρέπει να μιλούν στο δήμο)

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το χρὴ και το δεῖ·

το υποκείμενο του χρὴ είναι το απαρέμφατο δημηγορεῖν

το υποκείμενο του δεῖ είναι το απαρέμφατο λέγειν.

ὑμᾶς προσήκει καὶ ἀμείνονας καὶ προθυμοτέρους εἶναι. ἀλλὰ μὴν καὶ θαρραλεωτέρους νῦνπρέπει εἶναι πρὸς τοὺς πολεμίους.

(= ταιριάζει να είστε πολύ γενναιότεροι και προθυμότεροι. Μα τούτη τη φορά πρέπει να έχετε και μεγαλύτερη τόλμη απέναντι στους εχθρούς.)

Τα απρόσωπα ρήματα είναι το προσήκει  και το πρέπει·

Δοτική προσωπική

Αρκετά συχνά δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη έκφραση υπάρχει ένας

 Αρκετά συχνά δίπλα στο απρόσωπο ρήμα ή στην απρόσωπη έκφραση υπάρχει ένας προσδιορισμός σε πτώση δοτική, που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το απρόσωπο ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική.

Ἔδοξέ σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα.

(= Γιε, είναι δυνατό σε σένα να σώσεις τον πατέρα)

Παρόμοια λειτουργία διακρίνουμε και στα ν.ε., όταν δίπλα σε μια απρόσωπη έκφραση υπάρχει για γενική, π.χ.

Μου είναι αδύνατο να σε καταλάβω

Παρατηρήσεις

α) Με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο

Ἠγγέλθη Περικλεῖ ὅτι τὰ Μέγαρα ἀφέστηκε.

(= Αναγγέλθηκε στον Περικλή ότι τα Μέγαρα αποστάτησαν.)

β) Κάποια απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει μέτεστι, ὁμολογεῖται, παρασκεύασται συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου

Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν.

(= Αφού είχαν πια προετοιμαστεί οι Κορίνθιοι, έπλεαν εναντίον της Κέρκυρας.)

 Συνηθισμένες απρόσωπες εκφράσεις

ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό), ἄδηλόν ἐστι (= δεν είναι φανερό), ἀναγκαῖον ἐστί, ἀνάγκη ἐστὶ, θαυμαστόνἐστι, καλόν ἐστι, κίνδυνός ἐστι, λόγος ἐστὶ (= λέγεται, υπάρχει φήμη), ἄξιόν ἐστι (= αξίζει), δεινόν ἐστι (= είναι φοβερό, παράλογο), δέον ἐστὶ (= πρέπει), δέος ἐστὶ (= υπάρχει φόβος), δῆλον ἐστὶ, δίκαιόν ἐστι, εἰκόςἐστι (= είναι φυσικό), νόμος ἐστὶ, ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο), σαφές ἐστι, φανερόν έστι, χρήσιμόν ἐστι

χαλεπόν ἐστι (= είναι δύσκολο), χρεών ἐστι (= είναι αναγκαίο, μοιραίο) κ.ά.